تعریف دین

برای دین تعاریف متعددی از سوی اندیشمندان مسلمان و غربی ارایه شده است و شمار آن ها به قدری زیاد است که به سختی می توان آن ها را جمع و شمارش کرد. ساموئل کینگ از اندیشمندان غربی اعتقاد دارد که از دین، هزاران تعریف ارایه شده است.[1] فلذا ارایة تعریفی جامع وکامل از دین کار بسیار دشواری است؛ چرا که قدمت دین به درازای عمر انسان بوده و در شکل های گوناگون، از ابتدایی ترین صورت تا صورت متعالی و جامع، در جوامع گوناگون تبلور یافته است. بنابراین در پاسخ به سؤال ابتدا تعاریف برخی از اندیشمندان مسلمان که با الهام گرفتن از معارف زلال قرآنی و روایی به تعریف دین پرداخته اند را مطرح می نماییم و در ادامه تعریف مورد قبول را ذکر می کنیم: 
1. تعریف علاّمه طباطبائی: 
ایشان در موارد گوناگونی از المیزان، دین را به روش یا سنّت اجتماعی تعریف می کند؛ از جمله:«دین راه زندگی است که آدمی در دنیا به ناچار آن را می پیماید.»[2] 
2. تعریف آیت الله جوادی آملی: 
دین مجموعة عقاید، اخلاق، قوانین و مقرراتی است که برای ادارة جامعه انسانی و پرورش انسان ها باشد.[3] 
3. تعریف آیت الله جعفر سبحانی: 
دین یک معرفت و نهضت همه جانبه به سوی تکامل است که چهار بُعد دارد: اصلاح فکر و عقیده، پرورش اصول عالی اخلاق انسانی، حُسن روابط افراد اجتماع، حذف هر گونه تبعیض های ناروا.[4] 
4. تعریف آیت الله محمد تقی مصباح یزدی: 
دین در اصطلاح، به معنای اعتقاد به آفریننده ای برای جهان و انسان و دستورهای عملی متناسب با این عقاید است؛ از این رو کسانی که مطلقاً معقتد به آفریننده ای نیستند و پیدایش پدیده های جهان را تصادفی و یا صرفاً معلول فعل و انفعال های مادی و طبیعی می دانند بی دین نامیده می شوند. بنا به تعریف ذکر شده هر دینی از دو بخش تشکیل می گردد: 
1. عقیده یا عقایدی که حکم پایه و اساس و ریشة آن را دارد مانند اعتقاد به وجود خداوند یکتا و دادگر و توانای مطلق، اعتقاد به معاد و ... 
2. برنامة حرکت به سوی هدف که احکام و تکالیف نامیده می شود و اخلاقیات و احکام فقهی را تشکیل می دهد.[5] 
5. تعریف پیشنهادی ما از دین: 
فقط تعریف دینِ اسلام است که جامع تمام ادیان الهی است. و به عبارت دیگر کاملترین مرتبه از دین الهی به شمار می رود. و آن عبارت است از مجموعة معارف، احکام و دستورالعمل هایی که منشأ الهی دارد و برای هدایت انسان و وصول به سعادت دنیایی و آخرتی به دست بشر می رسد. 
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر: 
1ـ حسین زاده، محمد، مبانی معرفت دینی، قم، انتشارات مؤسسه امام خمینی(ره). 
2ـ خسروپناه، عبدالحسین، کلام جدید، قم، مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه، گفتار دوّم.

---

[1] . ساموئل کینگ، جامعه شناسی، ترجمه مشفق همدانی، تهران، انتشارات سیمرغ، 1355، ص92. 
[2] . طباطبائی، محمد حسین، المیزان، تهران، دارالکتب الإسلامیه، چاپ پنجم، 1372، ج8، ص134؛ و نیز ر.ک: ج2، ص130، ج4، ص122، ج10، ص189، ج16. ص178. 
[3] . جوادی آملی، عبدالله، شریعت در آینه معرفت، قم، موسسه فرهنگی رجاء، چاپ اول، 1372، ص93. 
[4] . سبحانی، جعفر، مجلّه نقد و نظر، ش3، ص19. 
[5] . مصباح یزدی، محمّد تقی، آموزش عقاید، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ هفتم، 1370، ج1ـ2، ص28ـ29.